Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 2007

Γ.Εκκεκάκη.ΝΙΚΟΛ.ΕΜΜ. ΠΑΛΙΕΡΑΚΗΣ (1860-1925;)

Ένας φιλόλογος με αγάπη στη θεατρική σκηνή και ….Απέχθεια στο προσκήνιο
Τον παραπάνω υπέρτιτλο , δανεισμένο από τον Κόντογλου και παραλλαγμένο κατάλληλα, τον είχα χρησιμοποιήσει και σε άλλα βιογραφικά σημειώματα. Όμως νομίζω πως σε καμιά περίπτωση δεν ήταν τόσο ταιριαστή η εύγλωττη αντίφαση του. Ο σημερινός βιογραφούμενος τιμήθηκε πράγματι όσο λίγοι, για να ξεχαστεί γρήγορα, όπως πολλοί ! Όσο για τον υπότιτλο, να πω προς το παρόν ότι η πορεία του ρεθεμνιώτη φιλόλογου θυμίζει σε πολλά εκείνη του Κάρολου Κουν, χωρίς να έχομε εν προκειμένω και την καταξίωση του αξέχαστου σκηνοθέτη. Ίσως η απέχθεια στο προσκήνιο, ίσως οι εποχές να το εξηγούν και αυτό, όπως και άλλα.
Ο Νικόλαος Παλιεράκης γεννήθηκε από πολύ φτωχή οικογένεια στο χωριό Ορθέ του Μυλοποτάμου. Οι αγρότες γονείς του Εμμανουήλ και Άννα είχαν ακόμα τέσσερα παιδιά : το Μάρκο, το Γεώργιο, τη Μαριγώ και την Ανεζινιά. Η έφεση του Νικόλαου στα γράμματα φαίνεται πως ήταν αυτό που συνετέλεσε στο να ξεπεραστούν οι δυσκολίες και να βρεθεί τρόπος για να φοιτήσει το μικρό χωριατόπουλο στο σχολείο των Μαργαριτών. Εκεί ο δάσκαλος διαπίστωσε πως είχε ένα μαθητή με ολωσδιόλου ασυνήθιστα προσόντα. Η περίπτωση του πρέπει μάλιστα να έγινε ευρύτερα γνωστή κι έτσι ίσως εξηγείται το πώς βρέθηκαν οι δίοδοι κι έγιναν οι διατυπώσεις ώστε και ο προικισμένος μαθητής να βρεθεί από τον Ορθέ στην Αθήνα , ως υπότροφος του κληροδοτήματος Αντωνίου Φ. Παπαδάκη.
Ας μου επιτραπεί εδώ μια παρένθεση, ίσα-ίσα για να θυμίσω ποιος είναι ο Αντώνιος Παπαδάκης, η πορεία του οποίου αποτελεί μια από τις απίστευτες και τις πιο δραματικές λεπτομέρειες της κρητικής ιστορίας. Ήταν ένας από τους γιους του Φραγκιά Καμπάνη από το Ψυχρό Λασιθίου, που σκλαβώθηκαν μικροί από τους Τούρκους το 1823 και πουλήθηκαν άλλος εδώ κι άλλος εκεί. Ο Αντώνιος κατάφερε να δραπετεύσει και να καταφύγει στην Οδησσό, όπου μορφώθηκε, εργάστηκε και πλούτισε. Γύρισε στην Ελλάδα τριαντάρης (γύρω στα 1840 ) και δεν έπαψε να βοηθά τους Κρητικούς, και όχι μόνο. Εκείνο που κάνει την όλη ιστορία δραματική και ασυνήθιστη είναι το γεγονός ότι ένα από τα αδέλφια που σκλαβώθηκαν τότε έγινε στρατηγός της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Είναι ο Περίφημος Ισμαήλ Φερίκ Πασάς, που σκοτώθηκε στο Λασίθι το 1867. Η «σύγκρουση» ανάμεσα στα δύο αδέλφια έγινε αναπόφευκτη κατά την επανάσταση του 1866. Η υπόθεση όμως είναι γνωστή ( έγινε ακόμα και μυθιστόρημα από τη Ρέα Γαλανάκη ) και μπορεί κανείς να τη βρει στις εγκυκλοπαίδειες. Ο Α.Φ. Παπαδάκης άφησε πεθαίνοντας τη μεγάλη του περιουσία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η γνωστή Φοιτητική Λέσχη στην Ιπποκράτους, για παράδειγμα, είναι δική του προσφορά. Από τις προσωπικότητες που σπούδασαν με χρήματα του κληροδοτήματος Παπαδάκη ν’ αναφέρω μόνο τον Άγιο Νεκτάριο (Κεφαλά).
Όμως ο Α.Φ. Παπαδάκης, πολύ πριν από το θάνατο του, είχε εκδηλώσει ειδικό ενδιαφέρον για τις σπουδές των προικισμένων κρητικόπουλων. Ο Νικόλαος Παλιεράκης ήταν ακριβώς μια τέτοια περίπτωση. Και φάνηκε αντάξιος των προσδοκιών του ευεργέτη του. Τέλειωσε χωρίς καθυστέρηση τις γυμνασιακές του σπουδές ( άγνωστο πού ) καθώς και τη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών. Άφησε για εκτύπωση ( με έξοδα του Εθνικού Πανεπιστημίου ) την εναίσιμο διδακτορική διατριβή του και κατέβηκε στο Ρέθυμνο, αρχές Φεβρουαρίου του 1883. Η εφημερίδα του Στυλιανού Καλαϊτζάκη, Νέος Ραδάμανθυς ( φ. 19-2-1883) χαιρετίζει την άφιξη του νεαρού φιλόλογου. Η παρουσία του Ν. Παλιεράκη στο τουρκοκρατούμενο Ρέθυμνο σημάδεψε πράγματι μια εποχή πολιτιστικής αναγέννησης που δεν είχε το προηγούμενο της. Η πρώτη του δουλειά ήταν πάντως η οργάνωση ενός ερασιτεχνικού θιάσου από ντόπιους ( Ν. Ραδάμανθυς, 19-11-1883). Έτσι, μέσα σε λίγους μήνες από την άφιξη του Παλιεράκη, οι ρεθεμνιώτες μπόρεσαν να παρακολουθήσουν την πρώτη παράσταση από ένα θίασο δικό τους. Ο θίασος δεν θ’ αργήσει ν’ αποκτήσει νομική υπόσταση και να επεκτείνει συνειδητά τη δραστηριότητα του με εκδηλώσεις εθνικής σημασίας. Το σωματείο που δημιουργήθηκε πήρε την επωνυμία Θεατρικός Σύλλογος Ρεθύμνης «Αι Μούσαι» και είναι ο φορέας που οργάνωσε ( το 1885, σε εποχή δύσκολη), τις πρώτες μεγάλες εκδηλώσεις για το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου. ‘Όμως για το θέμα έχει γράψει ο Γιάννης Παπιομύτογλου ( Προμηθεύς, τ. 25/1984, 377) γι’ αυτό και δεν θα επεκταθώ. Να σημειώσω μόνο πως ο Παλιεράκης, παρ’ όλη την αγάπη του στο θέατρο, απέφευγε το προσκήνιο. Φαίνεται πως αυτό αποτελούσε χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του. Το συμπεραίνω από το εξής: Αν και βουλευτής επί χρόνια ( πληρεξούσιος Μυλοποτάμου στη Γενική των Κρητών Συνέλευση από το Μάιο του 1883 μέχρι και τον Αύγουστο του 1889), αν και ξεχωρίζει για την ποιότητα της σκέψης του και την ικανότητα του σε θέματα οργάνωσης, αποφεύγει τις παρεμβάσεις.
Με την επανάσταση του 1889, και για τέσσερα χρόνια, τα ίχνη του χάνονται. ‘Όμως, σύμφωνα με τις ενδείξεις, είναι τα χρόνια ακριβώς της μεγάλης εθνικής προσφοράς του. Αγωνίστηκε κρυφά με αποφασιστικότητα για τη διάσωση, διάδοση και επικράτηση της ελληνικής γλώσσας στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία (με τη γεωγραφική του όρου έννοια). Το 1893, ενώ υπηρετούσε ως γυμνασιάρχης στο Ελληνικό Γυμνάσιο της πόλης Μοναστήρι της Τέως Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, συλλαμβάνεται από τους Τούρκους και φυλακίζεται. Η φυλάκιση (με βασανιστήρια) κράτησε δέκα μήνες, παρά τις προσπάθειες των προξενικών αρχών και τις ενέργειες του ελληνικού Υπουργείου των Εξωτερικών. Μετά την απελευθέρωση του (κάτω από άγνωστες συνθήκες) παρασημοφορήθηκε και πρέπει τότε να έφυγε στην Ευρώπη για μεταπτυχιακές σπουδές, που πρέπει να κράτησαν χρόνια. Ο Εμμανουήλ Γενεράλης, σύγχρονος του βιογραφούμενου και επομένως γνώστης των πραγμάτων, κάνει λόγο για τις σπουδές του Παλιεράκη στη Γερμανία. Ήταν όμως και άριστος γνώστης της αγγλικής γλώσσας, αφού έχει μεταφράσει από τα αγγλικά μια ογκώδη ιστορία του Πολιτισμού.
Με την αυτονομία της Κρήτης βρίσκομε το Νικόλαο Παλιεράκη Γυμνασιάρχη στα Χανιά. Εντύπωση προκαλεί και πάλι το γεγονός ότι το 1902, ενώ εκτελεί χρέη Γενικού Επιθεωρητή Κρήτης, ο ίδιος, στον τίτλο του βιβλίου του, δηλώνει απλά Γυμνασιάρχης. Τον επόμενο χρόνο το περίφημο Ημερολόγιο Σκόκου (για το έτος 1904) δημοσίευσε το φωτογραφικό πορτραίτο του, θεωρώντας τον προσωπικότητα πανελλήνιας ακτινοβολίας. Είναι αυτό που αναδημοσιεύομε κι εδώ.
Από τα δεδομένα της μέχρι τώρα έρευνας μου, γίνεται φανερή η αγάπη του Ν. Παλιεράκη για το θέατρο, αλλά και το ταλέντο του στο ανέβασμα θεατρικών έργων. Οι σχολικές παραστάσεις που παρουσιάστηκαν με μέριμνα του προκάλεσαν εντυπώσεις που ξεπέρασαν τα όρια της Κρήτης.
Ξέρομε ότι από τα Χανιά ο Ν. Παλιεράκης μετατέθηκε στο Ηράκλειο κι από κει στην Αθήνα, αλλ’ αγνοούμε το πότε ακριβώς έγιναν αυτές οι μετακινήσεις. Το 1913 ήταν πάντως Γυμνασιάρχης στο Ηράκλειο, όπως φαίνεται κι από τη δημοσιευόμενη εδώ σελίδα τίτλου του έργου του «Αχιλλεύς». Υποπτεύομαι πως πρόκειται, ουσιαστικά, για μετακλήσεις που πρέπει να οφείλονται στην πανελλήνια φήμη που απέκτησε με το ανέβασμα θεατρικών έργων.
Ο Παλιεράκης πέθανε στην Αθήνα ξαφνικά το 1925 [;], λίγο πριν συνταξιοδοτηθεί. Σύμφωνα με δημοσιευμένες πληροφορίες (Κρήτη – Το Αφιέρωμα), ετάφη με τιμές και με δημόσια δαπάνη στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
[1]
[1] Βιβλιογραφία:
[Ε.Γενεράλης] Νικ.Παλιεράκης (Λήμμα στη ΜΜΕ Δρανδάκη, τ.ΙΘ,468)
Γιάννης Γρυντάκης: Το Ρέθυμνο μεταξύ δύο επαναστάσεων Αθ.200,254
Γιάννης Παπιομύτογλου: Ο θεατρικός Σύλλογος «
Αι Μούσαι»

Δεν υπάρχουν σχόλια: